Desen'in Temel İlkeleri

Deseni öğrenmenin ve başarılı olmanın  temel ilkeleri 

a. Görmeyi öğrenmek b. Algılamayı öğrenmek c. Çizmeyi öğrenmek

a. Görmeyi Öğrenmek: Görme eylemi 360 derecelik açı ile çevrelenen etrafımızın bir bölümünün veya içindeki nesnelerin tüm duyumlarımızla alınması ve algılanması eylemidir. Bu nedenle bakma ve görme eylemi farklıdır. Bakma yüzeysel, görme ise içsel algı ile ilgilidir. Görme eyleminin seçme, ayıklama ve odaklama çabası gerektirdiği öğrencilere kavratılmalıdır. Görsel birikim çocukluktan başlar. “Görme, konuşmadan önce gelmiştir. Çocuk konuşmaya başlamadan önce bakıp tanımayı öğrenir.” (Berger, 1990, s.10,7). Tanıma, öğrenme ve bilgi sahibi olmak görme ile mümkündür.

Desen çizmek görme ve algılama eylemidir. Desen; nesneler ve canlıların özelliklerinin tüm duyumlarla kavranması, algılanması ve çizgilerle anlatılmasıdır. Üç boyutlu olarak algıladığımız veya hayal ettiğimiz canlı ve cansız varlıkların iki boyutlu bir yüzey üzerinde üç boyutluluk izlenimi verecek şekilde desenin temel özelliklerinden faydalanılacağı da unutulmamalıdır. Örneğin bir ağacın üç boyutlu olduğunu biliriz. Bu ağacı yüzeye aktarırken ondaki ışık-gölge etkileri gibi açık, orta ve koyu değerde çizgi veya lekeler yardımı ile yüzeye iki boyutta aktarabiliriz. Sonuçta bu ağacın izleyicide bırakacağı etki yine üç boyutlu olacaktır. 

b. Algılamayı Öğrenmek: “Algı; her türlü gerçekliğin duyu organları aracılığıyla alınıp zihinde bilgiye dönüşmesi işlemidir. Başka bir deyişle; algı, gerçekliklerin farkına varılıp tanınabilirliğe kavuşturulması sürecidir.” (Sözen,- Tanyeli, 1994, s.17). Anlama kapasitesi, duyarlılık, gözlem gücü, izlenim ve düşünce algıyı bütünleyen ögelerdir. Sanat eğitiminde algı eğitimi önemlidir. Sanat eğitimi; duyarlılık ve sezgi eğitimidir. Algılamanın sağladığı temel nitelikler öğrenciye kazandırılmalıdır. Bu nitelikler gerçekleşmediğinde teknik bir eğitimden ileriye gidemez. Teknik eğitimin de kendine özgü kuralları olduğu öğrenciye hatırlatılmalıdır. Bu nedenle; teknik bir çizim ile deseni karıştırmamak gerekir. Örneğin; teknik bir bina çizimi ile bir bina deseni çizmek arasındaki fark önemlidir. Teknik kurallar içerisinde çizilen bir bina bilenen kurallar içerisinde kalır ancak sanatsal kaygı ile çizilen bir bina kendine özgüdür. Aynı kişi bu binayı defalarca çizse de her çizim diğerinden farklı olacaktır.

c. Çizmeyi Öğrenmek: Desenin; çizgiler ve lekeler ile görsel anlatım ve iletişime dönüşmesi üzerinde durulmalıdır. Deseni oluşturan çizim eyleminin; kalem, pastel, füzen, tebeşir, fırça gibi el hareketine uygun gereçlerle yapılabileceği eğitmen tarafından örneklerle açıklanmalıdır. “Desen çizmeyi öğrenmek heyecanlı bir etkinliktir. Çizimde öğrenmeyle ulaşılan her aşama daha çok esinlenme, çizimin güclüklerine meydan okuma ve insanın kendini tanıma ve kendine güven duygusu verecektir. Çünkü desen en basit eylem olan çizgi ve onun taşıdığı duygularla meydana gelen özel bir anlatımdır.” (Edwards, 1989, s.2). Desen çizmenin amacı; güzel desen çizmek değildir, başarılı desen çizmektir. Gözlem, anlama gücü, duyum, sezgi, izlenim ve etkileşim açısından başarılı bir bütünlük meydana getirebilmektir. Bu da pek çok desen çizerek ve her desende yeni bir şeyler öğrenerek çizmekle mümkün olacaktır. Başlangıçta karşılaşılan olumsuzluklara, çeşitli hatalara, hayal kırıklıklarına rağmen, yanlışlar düzeltilerek her defasında daha başarılı sonuçlar alınacağı için azimli bir şekilde çalışılmalıdır. Öğrenciyi yüreklendirmek, hatalarına yerinde müdahale etmek ve olumlu yaklaşmak eğitmenin rehberliğinde olmalıdır.
 

Deseni öğrenmede hedeflenen beceriler nelerdir?
1. Araç Gereçleri Kullanma Becerisi: Desen çalışmalarında kullanılan; malzemeleri tanıma, araç-gereçleri belirleyerek tasarımlar oluşturma ve uygulayabilme becerisidir.

2. Kompozisyon Kurma Becerisi: Simetrik, merkezi, açık kompozisyon ve çizgisel, lekesel oranlar ilkelerini kapsamaktadır. Çalışmalarda parçadan bütüne, bütünden parçaya bir yol izlenerek uygulama yapılması gereken bir beceridir.

3. Ritim, Denge ve Hareketi İfade Etme Becerisi: Modelin yönü nesnelerin ağırlık noktaları, açıları, hareketin getirdiği en, boy ilişkisi gözlemletilir. Hareketin vücut oranlarında veya nesnelerde meydana getirdiği değişiklikler, kısalma ve katlanma gibi özellikler ölçümlerle tespit edilir. 

4. Nokta, Çizgi, Leke ve Dokuyu Kullanma Becerisi: İki boyutlu tasarımlar oluşturmada; nokta, çizgi, leke ve dokuyu kullanarak parça bütün ilişkisi gibi işlemleri yapabilme becerisidir.
5. Oran-Orantıyı İfade Etme Becerisi: Desenin planlanması, bölümlenmesi, modelin hareketi ve modelin-nesnenin bu planlama içerisindeki yerinin tespiti; model ve nesnelerle ilişkili diğer nesnelerin oranı, çizgi ve anlatım değerlerini kavrama becerisidir.
 6. Işık-Gölgeyi İfade Etme Becerisi: Dış dünya ile ilişkinin, dış dünyayı algılamanın temel araçlarından biri ışıktır. Görsel eylemin gerçekleşmesi ancak ışık yardımıyla mümkün olacağı için; herhangi bir nesneyi biçimsel olarak algılayabilmek ve onu belleğe yerleştirebilmek ancak bu beceri sayesinde kazanılır.

7. Algılama Becerisi: Algı, her türlü gerçekliğin duyu organları aracılığı ile alınıp zihinde bilgiye dönüşmesi, gerektiğinde insan belleğinde kodlar ve şifreler hâlinde saklanması becerisidir. Bu beceriyle anlama kapasitesi, duyarlılık, gözlem gücü, izlenim ve düşünce gibi niteliklerin algıyı bütünleyen edinimler olduğunun farkına varılır.
8. Nesnelerin Yapısal Özelliklerini Etüt Etme Becerisi: Gerekli araç gereç ve özelliklerini tanıyarak ve bunlardan faydalanarak organik ve inorganik doku farklılıklarını belirleme, tasarlama ve yüzeyde biçim oluşturma becerisidir.

9. Üç Boyutlu Nesneleri İki Boyutlu İfade Etme Becerisi: Güzel sanatların bir dalı olan desen, heykel alanından farklı olarak iki boyutlu formla var olur. Desende resim elemanları, yoğun bir biçimde kullanılarak eserlerde ve uygun alanlarda yerini almıştır. İki boyutta desen sanatı gerçek yüzeyler içerisinde oluşarak yüzeyde bir yer kaplar ve yüzeye bir anlam katar.
10. Bellekten Desen Çalışmaları Yapma Becerisi: Tasarımları oluştururken dikkat edilecek yöntem ve teknikler doğrultusunda uygun araç-gereçlerle kendi duygu, algı ve yorumlarını katma becerisidir.
11. Desen Elemanlarını ve Prensiplerini Kullanma Becerisi: Bir tasarımın, bir konunun veya nesnenin görsel elemanlarla betimlenmesi; çizgi ile anlatılması, kendi içerisinde belli disiplinlerin gerçekleşmesi ile mümkündür. Desen sadece bir çizim olarak değerlendirilemeyeceği gibi, temel elemanlar ve prensiplerin uygulanması gereken nitelikleri de içerir. Bu nitelikler kesin kurallar olmadığı gibi, bireye ve onun yaratıcı tavrına geniş özgürlükler bırakan uyarıcı noktalardır.

12. Form ve Düzen Oluşturma Becerisi: Biçim ve form, plastik sanatlarda çok kullanılan ve çoğu zaman birbirleri ile karıştırılan iki sanat terimidir. Biçim ve şekil iki boyutluluğu ifade eder. Biçim ve şekilde sadece en ve boy vardır. Üç boyutlu bir nesnenin dış çizgileriyle ve üçüncü boyutsuz kapladığı alanın görüntüsü biçim olarak algılanır ve ifade edilir. Form ise üç boyutluluğu ve hacimselliği anlatır. Bir nesnenin eni, boyu ve derinliğinin oluşturduğu formu vardır. Nesnenin ışık-gölge ve maddesel hacim etkisinin o nesnenin formunu oluşturduğu bilinmelidir.

13. Perspektifi Kullanma Becerisi: Çizgilerin, resim düzlemindeki durumları, konumları, yönleri ile kazandıkları ve izleyende çeşitli etkiler uyandıran bazı değerleri vardır. Kalınlık, incelik, uzunluk, kısalık, ton, doku, ritim gibi değişik etkiler nesneleri biçimlendirirken öğrenciler görsel ve duygusal birikimlerini de yüzeye yansıtırlar. Bu görsel elemanların, biçim ve formların konumları ve durumları görsel yanılsama ile algılanır ve anlatılır. Öğrenciler bu görsel etkilerin perspektif olduğu becerisini kazanır.
14. Birlik ve Bütünlük Oluşturma Becerisi: Desende seçilen konu ne olursa olsun kendi başına bir bütünlük sağlamak zorundadır. Deseni meydana getiren elemanların her birinin desenin genel birliğinin bir ögesi olarak uyum içerisinde betimlenmesi kavranabilmelidir. Bu elemanların birbirleriyle ilişkisi hem biçimsel, hem kurgusal, hem de organik olarak bütünlüğü sağlama becerilerini kazandırmalıdır.
 

Desen dersi çalışmalarında neler öğrenirsiniz?
A. Desen Bilgisi
B. Desen Uygulamaları
    

1. Desenin önemi ve deseni oluşturan elemanlar, gerekli malzemeler ve kullanım alanları İnternet, CD ve diğer kaynaklardan araştırılır ve anlatılır.

2. Desen çeşitleri ve Desen oluşturan elemanlardan; nokta, çizgi, leke ve doku ile form oluşturulup araştırmaları yapılır.

3. Anlık-dinamik, teknik ve mekanik desen araştırılır ve uygulanır.

4. Desende form, oran-orantı, ritim, denge ve hareket araştırmaları uygulatılır. Desende birlik bütünlük, kompozisyon ve perspektif örneklerle kavratılır ve uygulatılır.

5. Desende kompozisyonun önemi ve yeri fark ettirilir. Kompozisyon çizimlerinde ilgi merkezi oluşturulur. Kompozisyon çeşitleri ve bunlara uygun eskizler çizdirilir. Çizimlerinde açık ve kapalı kompozisyon çeşitleri uygulatılır. Kompozisyon oluştururken estetik düzenlemeler ve sanatsal anlatımda temel elemanları kullanarak düzen ve form oluşturulur. Desende temel sanat kavramlarına uygun estetik elemanlar çizimlerle pekiştirilir. Nesnelerde düzenli ve düzensiz formlar anlatılır.

6. Plastik sanatlarda formda ışık-gölgenin önemi örneklerle kavratılır, doğadaki nesneler ışıkla birlikte inceletilir ve çizdirilir. Işığın zaman, mekân ve olaylar üzerindeki etkileri incelenir ve uygulatılır. Yüzeye ve hacme, biçime ve renge ışığın katkıları araştırılır.

7. Doğada karşılaştığımız nesneler araştırılır ve doğadaki nesnelerin farklı özellikler taşıdığı çizimlerle ifade edilir. Organik ve inorganik nesne (obje) ayrımları gözlenerek çizgi ve leke ile çizimleri yaptırılır.

8. Üç boyutlu nesneleri (tors) iki boyutlu ifade etme metotları belirlenir ve temel sanat kavramları ile estetik elemanlar iki boyutta inceletilir. Yüzeyi ve hacmi, en, boy, derinlik kavramları çizimle araştırılır ve uygulatılır.

9. Desen çalışmalarında temel elemanlar örneklerle tanıtılır. Nokta, çizgi, leke ve dokunun önemi ve gerekliliğini kavramak için form, oran-orantı, ritim, denge, hareket, birlik-bütünlük, kompozisyon ve perspektif çalışmaları yaptırılır. 

10. Desende noktanın ve çizginin önemi ve kullanım yerleri örneklerle anlatılır. Lekenin ve dokunun desendeki yeri, önemi ve desene katkıları çizimle uygulatılır.

11. Desende ifade zenginliği için ışık-gölge ve ton değerleri çizdirilir. Işık-gölgenin sağladığı açık, orta, koyu değerleri belirlenir ve oluşturulur. Çalışmalarda ışık-gölgenin nesne mekân ve olaylar üzerinde etkileri belirlenir. Çalışmalarda yüzey üzerinde ışık-gölge etkileriyle hacim oluşturulur.12. Objede oran ve orantı yüzeye aktarılır. Canlı ve cansız varlıklarda parça bütün ilişkisi saptanır ve çizdirilir. Form, oran-orantı, ritim, denge, hareket, birlik- bütünlük, kompozisyon ve perspektif örneklerle anlatılır ve uygulatılır.

13. Yüzeyde çizgisel araştırmalarla ritim- denge ve hareket oluşturulur. Deseni oluşturan elemanlar ritmik düzenlemelerle yerleştirilir. Desende denge yüzeyde belirtilir, hareket saptanır ve yüzeye çizimle aktarılır.

14. Objenin boşluk ve doluluk ilişkisi çizgi ve lekeyle yansıtılır. Hacimlerin boşluktaki yeri belirlenir. Model ve objeler arasında boşluk ve doluluk ilişkisi hesaplanır ve çizdirilir.

15. Kompozisyonda mekân, boşluk ve doluluk kavratılır.

16. Perspektif kuralları ve perspektif çeşitlerine uygun çizimleri tespit edilir. Desende çizgi ve hava perspektifi uygulatılır.

17. Desende kompozisyonun önemi ve yeri fark ettirilir. Kompozisyon çizimlerinde ilgi merkezi oluşturulur. Kompozisyon çeşitleri ve bunlara uygun eskizler çizdirilir. Çizimlerinde açık ve kapalı kompozisyon çeşitleri uygulatılır. 

18. Sanatla ilgili kaynak ve dokümanlar üzerinde tartışılır. Sanat akımları incelenerek sonuçlar yorumlanır.

19. Sanat tarihinden ünlü bir sanatçının desenleri inceletilir.

20. Desende birlik ve bütünlüğün önemine değinilir. Desende seçilen konunun birlik ve bütünlükle nasıl tamamlanacağı çizimlerle örneklendirilir. Deseni oluşturan elemanlar birlik ve bütünlüğe ulaştırılır.

21. Çevremizdeki parça ve bütün ilişkileri inceletilir. Parçaların bütünü oluşturma durumları ve sonuçları tespit ettirilir. Parça ve bütünde geometrik incelemeler yaptırılır. Obje ve modelin çevresindeki parçalardan faydalanılarak bütünlük tasarlatılır.

22. Derinlik ve perspektif etkileri için düzlemin nasıl kullanılacağı hatırlatılır ve gösterilir. Derinlik etkileri ve perspektif için düzlem, derinlik örnekleri yüzeye aktarılır. Perspektif kuralları ve çeşitleri yüzeyde çizdirilir.

23. Modelin hareketinin geometrik yapısı fark ettirilir. En-boy ve derinlik kavramları yüzeyde çizimle gösterilir. Geometride form, oran-orantı, ritim, denge ve hareket belirtilir.

24. Geometrik parçalar bir bütünlük içerisinde bir arada kurgulatılır.

25. Öğrenciler, form ve anatomi hakkında inceleme yapmaları amacıyla araştırmaya yönlendirilir. Desende anatomik parçalardan düzenlemeler oluşturulur.

26. Geometrik formlar ile anatomik yapılar çizimle pekiştirilir. Figür çalışmalarında anatomik yapılar çizimle güclendirilir.

27. Figürde hareketin, yönü ve açıların neler olduğu sanatçılardan örneklerle gösterilir. Model ile birlikte kompozisyona alınacak olan diğer elemanlar çizerek inceletilir. Modelin özellikleri ve hareketlerine göre bakış açısı ve yüzey çizimle belirtilir. Modelde ayrıntılar ve madde özelliklerine değinilir ve çizerek ayrıntılara gidilir.

28. Lavi tekniğine dair veriler toplatılır. Lavide kullanılacak malzemelerinin yapısal özellikleri tanıtılır. Lavi tekniği yüzeyde uygulamalarla inceletilir. Açık orta koyu değerler çizgi ve leke ile belirtilir.

29. Sanatçılardan desen örnekleri toplanarak üzerinde tartışılır. Sanatçı desenlerinde desen elemanları incelenerek tartışılır. Sanat tarihinden ünlü bir sanatçının desenleri inceletilir.

30. Kompozisyon çeşitleri hatırlatılır. Doğadan nesneleri daha iyi tanıyabilmek için yapısal özellikleri ile ilgili etütler yaptırılır. Doğadaki nesnelerden kompozisyonlar oluşturulur.

31. Desende iç ve dış mekânda perspektifin önemi hatırlatılır. İç ve dış mekânda çizgi ve hava perspektifi uygulatılır. İç ve dış mekândaki nesnelerin yapısal özellikleri çizimle oluşturulur. Çizimlerde iç ve dış mekânı oluşturan elemanlar kompozisyonda gösterilir.

32. Canlı modelde oran-orantı, yön ve hareket çizimle araştırılır. Yüzeyde figürün parça bütün ilişkisi gösterilir. Figürde hacim etkileri gözlemletilir ücüncü boyut etkileri araştırılır.

33. Canlı model çiziminde deseni oluşturan elemanlarla kompozisyon oluşturulur.

 

34. Portre ve Otoportrede biçim ve ifadenin önemi tartışılır. Portrede form, oran-orantı, ritim, denge ve hareket uygulatılır. Karakteristik özellikler; geometrik şekillerle, ifade; çizgi değerleri, birlik ve bütünlük sağlanarak güclendirilir. 

35. Verilen konu zaman, mekân ve olaylarla pekiştirilir. Deseni oluşturan elemanlarla zihinde düzenlemeler oluşturulur. Geometrik formlar bellekte düzenlemeler ile çizimle güclendirilir. İçeriğe uygun biçimler kullanılarak farklı düzen ve düzenlemeler ile kompozisyon oluşturulur.

36. Figürlerin parça bütün ilişkisi çizgi ve lekeyle ifade edilir. Farklı figür ve mekân seçimleri örneklerle inceletilir ve çizdirilir. Mekân içerisinde figür ve nesneler arasındaki açı ve oranlar çizdirilir. Çok figürlü çalışmalarda desen elemanları oluşturulur.

37. Canlı modelde hareket yüzeye aktarılır. Verilen sürede modelin hareketi, bütünlük ve oranları tespit ettirilir. Anlık çizimlerde modelin leke ve çizgi etkileri araştırılır. Modelin mekândaki nesnelerle ilişkisi gözlemlenir ve çizimle yüzeye aktarılır.

Kolay gelsin...